Ocalić od zapomnienia o hafcie kujawskim z Jadwigą Reska i innymi

W ramach działań –„Ocalić od zapomnienia" Towarzystwo Miłośników Kujaw z Radziejowa organizuje kursy haftu kujawskiego. Warto przypomnieć, że Towarzystwo Miłośników Kujaw z Radziejowa zaprosiło niedawno chętne panie do wzięcia udziału w kursie haftu kujawskiego. Spotkanie odbyło się w Izbie Regionalnej mieszczącej się w Miejsko-Powiatowej Bibliotece Publicznej im. F. Becińskiego w Radziejowie.
Kurs wtedy poprowadziła Krystyna Zagrabska, znana włocławska hafciarka. Impreza była okazją do poznania tajników haftu kujawskiego i podtrzymywania tradycji, z której od stu lat słynie Radziejów.
Obecnie dalszy kurs zorganizowany przez Towarzystwo Miłośników Kujaw prowadzi Jadwiga Reska. Kurs ten trwa od listopada ub.r. Skupione na tym kursie panie doskonalą swoje umiejętności pod jej okiem. Szybko poznały arkana haftu kujawskiego. Włączyły się także do wyhaftowania fartuszków dla asysty miejscowego klasztoru. Inicjatorem pomysłu, aby szyć stroje kujawskie dla Asysty parafialnej jest klasztor. Fartuszki te będą jednym z elementów strojów kujawskich.
Warto wymienić te panie: Pani Elżbieta Stramowska - ofiarowała materiał, Pani Irena Klimaszewska - wykroiła fartuchy, Pani J. Reska wyrysowała wzory,Pani Urszula Rosół - 5 fartuszków "obrzuciła" pikotkami, Pani Stefania Dziubich – zszywała.
Haftowały następujące panie:-Mirosława Waszak - 1 szt, Stefania Dziubich - 1 sz., Jadwiga Reska - 2 szt., Irena Klimaszewska - 3 szt.  
Koordynatorem prac przy tych fartuszkach jest Pani Klimaszewska Irena. Która tak na ten temat mówi: „Stroje kujawskie szyte są dla asysty parafialnej przy klasztorze Ojców Franciszkanów? Stroje szyje p Halina Mańkowska. Ma być 14 stroi a w przyszłości uszyjemy dla naszej scholii." Dodaje również, że Panie, które nie należą do koła hafciarskiego tez włączają się i i wyszyły większość fartuchów. Jest to zbiorowy wysiłek wielu osób w realizacje pomysłu miejscowej „Wspólnoty Klasztornej".
O –„hafcie kujawskim rozmawiam z Jadwigą Reska" znanej koronkarce z Radziejowa, ale jak się okazuje nie jest to jedyna jej pasja. Korzystałem także z uwag i spostrzeżeń innych Pań biorących udział w tym przedsięwzięciu oraz z informacji o. Krzysztofa z miejscowego klasztoru. Co pozwoliło poszerzyć ciekawa tematykę związaną z tym tematem?
Tak mówi o sobie!
Ukończyłam kurs haftu kujawskiego w 1986 r., który prowadziła Maria Patyk (niedawno zmarła). Pani Maria była jedna z pierwszych osób, która przeprowadzała kursy w Sławsku Wielkim gdzie była w tym czasie nauczycielką a także w Kruszwicy, Inowrocławiu i w wielu innych miejscowościach. Drugą osobą, która nauczała mnie haftowania czepców na tiulu i haftowania serwetek, fartuszków była znana twórczyni haftu i koronek pani Zofia Lewandowska. To od niej otrzymałam wiele wzorów. Dzięki paniom Patyk i Lewandowskiej nauczyłam się haftu kujawskiego. Ostatnimi hafciarkami, były zmarłe panie Machtyl i Wojciechowska, dlatego postanowiłam wznowić tradycję haftu kujawskiego, który na naszym terenie zaczął zanikać. Trzeba pamiętać, że Radziejów był ośrodkiem haftu kujawskiego od ponad 100 lat dzięki p. Chojnackiej i jej córek.Dlatego w ramach akcji Towarzystwa Miłośników Kujaw – „Ocalić od zapomnienia" zrobić wszystko, aby piękny ten haft znów wrócił i zdecydowałam się przekazać go koleżankom.Jestem także koronczarką. Od 25 lat moje wyroby prezentuję na konkursach w Muzeach: Inowrocław, Włocławek.
Oglądając wykonane fartuszki rozmawiam na ten temat z Jadwigą Reska.
KS.Z tego, co słyszałem Radziejów od lat jest jednym z ośrodków skupiających hafciarki kujawskie. Jak to wygląda?
JR.
Rzeczywiście tak jest. Jesteśmy jednym z ośrodków skupiających hafciarki kujawskie w województwie kujawsko-pomorskim. Obok naszego rejonu hafciarki kujawskie - mieszkają w kilkunastu miejscowościach wokół Włocławka, Inowrocławia, Kruszwicy i Strzelna.
KS.Ponieważ współdziałacie w przygotowaniu strojów kujawskich dla kobiet odnieś się do tego tematu.
JR.Powiem tak. Haft kujawski występował dawniej na częściach kobiecego stroju odświętnego. Hafciarki kontynuują tę tradycję wykonując hafty na czepkach i kryzach, halkach i fartuchach najczęściej dla członkiń zespołów folklorystycznych. Jednocześnie adaptujemy ten haft na obrusy, serwety i bieżniki, czasem także na bieliznę pościelową oraz na wizytowe bluzeczki. W ramach akcji naszego Towarzystwa Miłośników Kujaw pragniemy swoim wkładem przyczynić się, aby nasze dawne stroje kujawskie nie uległy zapomnieniu. Oprócz mojej skromnej osoby w tej akcji uczestniczą moje koleżanki:
KS.Jakie są główne cechy haftu kujawskiego?
JR.Główną cechą haftów kujawskich było i jest stosowanie wyłącznie krótkich ściegów, do których zalicza się sznureczek, ścieg atłaskowy wypukły nazywany na Kujawach atłaskiem podścielanym; wałeczek, czyli wąski atłasek na podkładzie; kładziony; dziergany oraz haft dziureczkowy. Wszystkie wymienione ściegi, z wyjątkiem sznureczka, wykonuje się na podwleczeniu ściegiem przed igłą.W haftach kujawskich dominują ornamenty roślinne o różnej stylizacji od prostych do niemal werystycznych form kwiatów.
KS.Największy rozwój haftu kujawskiego przypadał na drugą połowę XIX wieku. Co wtedy noszono?
JR.Mężatki nosiły wtedy najczęściej tiulowe lub batystowe bogato zdobione białym haftem czepki zwane "kopkami" lub czepki tiulowe zdobione dekoracją "gipiurową". Kujawskie czepki były zawsze białe. Najpopularniejsze były wykonane z tiulu. Były też czepce batystowe, płócienne i snutkowe. Haftowane były także płócienne kryzy i kołnierzyki oraz białe halki. Fartuchy były przez długi czas gładkie i dopiero w ostatniej ćwierci XIX wieku pojawiły się na nich bogate kompozycje białego haftu wzdłuż boków i dołu fartuchów szytych często z czerwonego inletu. Natomiast czarnym haftem zdobiono dół czerwonych barchanowych halek noszonych zimą. Kujawianki nosiły jednocześnie, co najmniej trzy spódnice (w zimie mogło być ich więcej). Jako pierwszą zakładały czerwoną spódnicę z wełny lub barchanu? Jej dolny brzeg zdobiły czarne hafty. Następnie była spódnica biała płócienna, haftowana nitką białą, wyszycia miały podobne motywy jak na spódnicy czerwonej. Trzecią wierzchnią, najdłuższą i najszerszą szyto na lato z jedwabiu, a na zimę z materiałów wełnianych. Mężatki nosiły tkaniny ciemne, panny jaśniejsze. Nieodzownym elementem stroju były zapaski – fartuchy z charakterystycznymi szerokimi trapezowymi taśmami zwanymi bandażami. Dzisiaj zapaski (fartuchy) szyje się z czerwonego lub niebieskiego płótna lub innego materiału, dawniej były także zielone, złote, fioletowe - z jedwabiu i adamaszków. Za najpiękniejsze uważano jednak zapaski haftowane. Haft był zawsze biały, o motywach kwiatowych. Zdobił brzegi fartucha, a także bandaże.
KS.Obserwując Was przy hafcie kujawskim z podziwem obserwuje wysoki kunszt wykonania. Widać, że praca ta nie jest łatwa, wymaga dużej biegłości. Widać różnorodność tych wzorów. Co możesz na ten temat powiedzieć?
JR.Powiem w dużym skrócie. Haft kujawski przypomina gałązki roślinne: chabry, słoneczniki, róże, winne grona, liście koniczyny, winorośli, dębu. Do haftowania gałązek stosuje się ścieg tzw. sznureczek, kwiatki i listki wykonuje się atłaskiem płaskim, detale i środki – ściegiem za igłą, stębnówką, maczkiem, półkrzyżykami. Do wykańczania dziurek oraz krawędzi motywów – ścieg dziergany.
KS.Robicie ciekawą i dobra robotę. Warto będzie ustrojone 14 dziewcząt asysty parafialnej przy klasztorze Ojców Franciszkanów a w przyszłości i z franciszkańskiej Scholii obfotografować i pokazać wspólne działanie na tym odcinku naszej akcji – „Ocalić od zapomnienia".
Dziękuje za interesującą rozmowę. Zrobiłem kilka fotek i tak powstał ten reportaż.KS